Fiscale filatelie is een tak van de filatelie, die zich bezighoudt met het verzamelen en de studie van belastingzegels en voor vergelijkbare doeleinden bestemde zegels, alsmede het verzamelen en de studie van fiscaal en ander gezegeld papier. De studieactiviteiten omvatten de fiscale aspecten (waarom en op welke grondslag), de gebruikstechnieken (door wie en hoe), druk- en zegeltechnische zaken en ook ‘gewoon’ het maken van lijsten, omdat de documentatie van fiscale zegels vergeleken met die over postzegels beperkt is.
Fiscale filatelie verschilt van ‘gewone’ filatelie in die zin, dat ze vrijwel geheel is afgestemd op feitelijk gebruik, een paar uitzonderingen daargelaten nauwelijks “bijzondere” uitgiften of uitgifteprogramma’s kent en (nog) geen blocs of andere filatelistische versieringen kent. De fiscale filatelie kent wel documenten (akten, vergunningen, registraties en dergelijke), tarieven en documentverkeer, maar bijv. geen brieven en postverkeer.
De fiscale filatelie kan voor een aantal motieven en thema’s ook een uitbreiding van een motief- of onderwerpverzameling zijn. Mogelijke motieven zijn onder meer heraldiek, dieren, bekende personen, medische en farmaceutische zaken en architectuur.
Wat is een belastingzegel?
Een belastingzegel (fiscale zegel) kan voor verschillende, maar min of meer verwante, doeleinden worden gebruikt, namelijk:
- als zegel ter voldoening (of als teken van voldaan hebben) van opgelegde algemene of specifieke belastingen zonder directe tegenprestatie (voorbeelden : tabakszegel, kwitantiezegel, effectenzegel);
- als zegel ter voldoening (of als teken van voldaan hebben) van rechten en heffingen voor een aanwijsbare tegenprestatie (voorbeelden: vis- en jachtaktezegels, paspoortzegel, luistervergunningzegel);
- als bewijs van betaling (voorbeeld : spaarzegel),
hetgeen een ruime definitie is van het begrip belastingzegel. Zelfs een postzegel zou hieronder kunnen vallen, zij het dat het begrip ‘postzegel’ nauw verbonden is met postverkeer en sinds zijn introductie in 1840 een geheel andere ontwikkeling heeft doorgemaakt dan fiscale zegels.
Belastingzegels worden gewoonlijk uitgegeven en afgegeven door overheidsorganen, zoals federale en landsregeringen, provinciale en stadsbesturen en soms door daartoe aangewezen (semi-) overheidsorganen. Een enkele maal worden belastingzegels ook door niet-overheidsorganen uitgegeven, zodat de scheiding tussen officieel en privaat niet geheel scherp is; een voorbeeld van deze situatie deed zich voor in China tussen ca. 1927 en 1939, waar de (politieke) Kuomintangpartij een eigen belastingsysteem had.
Vermeldenswaard is verder, dat belastingzegels bestaan van landen, die nooit postzegels hebben uitgegeven, zoals het Duitse vorstendom Schaumburg-Lippe en een aantal door maharadja’s geregeerde staten in het huidige India.
De verkoop van belastingzegels kan en kon echter via het postkantoor plaatsvinden, namelijk door gebruik te maken van de loketfunctie van deze instellingen (evengoed als er thans loten en reisbiljetten via dat loket worden verkocht). Het drukken geschiedt van fiscale zegels vaak door de postzegeldrukkerijen. Dit betekent nog niet, dat belastingzegels direct iets met postzegels te maken hebben!
Verhouding tot “gewone” filatelie
Belastingzegels werden eerder “uitgevonden” dan postzegels en (dus) ook eerder verzameld, zij het meestal op individuele grondslag, dus zonder dat daaraan verenigingen aan te pas kwamen. In de 19e eeuw werden beide soorten zegels naast elkaar verzameld. In Europa bleef dat zo tot ca. 1910, waarna als het ware een soort scheiding optrad, waarschijnlijk door de grotere en groeiende belangstelling voor postzegels en de daarvan in die tijd verschijnende aantallen.
Als gevolg hiervan verdwenen de belastingzegels tenslotte uit catalogi en albums, al zijn er wel enkele uitzonderingen zoals Spanje, waar tenminste één catalogus tot ca. 1960 een sectie ‘Fiscale zegels’ behield. Voor de meeste landen werden de belastingzegels alleen nog verzameld en bestudeerd door een handvol, veelal gespecialiseerde verzamelaars.
In de Verenigde Staten was wel sprake van afnemende belangstelling, maar bleven tenminste de federale belastingzegels steeds in de (Scott) postzegelcatalogus opgenomen en is de bestaande belangstelling reeds lange tijd in verenigingsverband gekanaliseerd. Ook nu nog worden in Amerikaanse prijslijsten, vaak onder de titel “Back of the Book” belastingzegels tezamen met andere filatelistische stiefkinderen zoals dienst-, expresse-, telegraaf- en verzekeringszegels aangeboden.
Een hernieuwde belangstelling voor belastingzegels ontstond in Europa pas na ca. 1980, wellicht als reactie op de grote aantallen nieuwe postzegels, het gebrek aan filatelistisch “avontuur” daarin en misschien ook door het duurder worden van het verzamelen en bestuderen van oudere postzegels. Dit heeft geleid tot het ontstaan van nieuwe verenigingen, gespecialiseerd in belastingzegels en verwante onderwerpen en uiteindelijk in 1991- een ‘wederopname’ van de belastingzegels als verzamelbare objecten door de “officiële” filatelie. Een gevolg hiervan is, dat verzamelingen van deze zegels nu kunnen worden tentoongesteld in een bijzondere afdeling van nationale en internationale tentoonstellingen.
Waarom een vereniging in Nederland?
Hoewel de “officiële” filatelie de belastingszegels nu weer als verzamelbaar aanvaard heeft, is daarmee nog niet meteen een geheel nieuwe wereld opengegaan voor de verzamelaar ervan. In de algemene postzegelverenigingen – die toch de meerderheid uitmaken van alle postzegelverenigingen – is de ‘gewone’ filatelie overheersend. Daarbij komt, dat het grootste aantal verzamelaars in de weer is met Nederland, een wat kleinere groep met voormalige koloniën en Overzeese Gebiedsdelen en nog weer kleinere groepen met andere landen, motieven en onderwerpen (thema’s).
Als gevolg van deze situatie zijn sedert ca. 1969 verschillende gespecialiseerde verenigingen ontstaan, die zich met een enkel land (bijv. Frankrijk of Engeland), een groep van landen of samenhangende gebieden (bijv. Scandinavië, China), een bepaalde tijdsperiode (bijv. Japanse bezetting Nederlands-Indië), een bepaald motief (bijv. Kerstmis/Christendom) of een bepaald onderwerp c.q. thema (bijv. post(waarde)stukken, Verenigde Naties) bezighouden.
Deze verenigingen kenmerken zich vaak door bescheiden ledenaantallen, zeer verschillende invalshoeken ten aanzien van de verenigingsdoelstelling en een grote spreiding over Nederland. Daartegenover staat, dat in deze verenigingen vaak heel veel kennis en kunde met betrekking tot het verzamelonderwerp aanwezig is en zichtbaar gemaakt kan worden. Voor de verzamelaars van belastingszegels doet zich deze situatie ook voor: het betreft een klein aantal verzamelaars, die op zeer verschillende en heel persoonlijke wijze met het onderwerp bezig zijn, ze wonen verspreid over het land en ze weten er – ieder voor het eigen onderwerp – heel veel van. In een algemene vereniging komen zij dus net ze min aan hen trekken als een gespecialiseerde postzegelverzamelaar.
Teneinde deze situatie te verbeteren is door de heer C. Spoelman het initiatief genomen de verzamelaars van belastingzegels en aanverwante onderwerpen te bundelen in een aparte vereniging. Deze is nu verkozen tot ERELID van de vereniging.